Hoe zich kandidaat stellen?

Om kandidaat te kunnen zijn bij de verkiezingen, moet u aan bepaalde voorwaarden voldoen en via een kandidatenlijst worden voorgedragen. Deze kandidatenlijst moet op tijd worden ingediend en ook weer aan een aantal regels voldoen.

De voorwaarden en regels verschillen naargelang u zich kandidaat wenst te stellen voor de verkiezingen van het Europees parlement, de Kamer van Volksvertegenwoordigers, het Vlaams Parlement, het Waals Parlement, het Brussels Hoofdstedelijk Parlement of het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap. De verkiezingen voor de gemeenteraden en de provincieraden worden georganiseerd door de gewestelijke overheden en komen in deze handleiding dus niet aan bod. Voor meer informatie over deze verkiezingen, kunt u kijken op de website van de regionale overheden:

De Europese verkiezingen, de verkiezing van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de verkiezingen van de Gewest- of Gemeenschapsparlementen hebben elk hun eigen wetgeving. De regels voor de kandidaatstelling zijn dus telkens verschillend. Een aantal zaken zijn wel gemeenschappelijk. In dit document worden de gemeenschappelijke delen behandeld.

De specifieke regels per verkiezing kunt u lezen in afzonderlijke documenten over:

ALGEMENE BEPALINGEN

Het is belangrijk om een verschil te maken tussen een politieke partij en een kandidatenlijst:

  • Een politieke partij is een groep van mensen met gelijkaardige politieke ideeën, die samen het overheidsbeleid willen beïnvloeden door hun kandidaten te laten verkiezen.

    Om een politieke partij op te richten, kan u een vzw (vereniging zonder winstoogmerk) of een feitelijke vereniging oprichten. Dit is echter niet noodzakelijk. U kan ook gewoon een kandidatenlijst indienen zonder eerst een vereniging op te richten.

  • Een kandidatenlijst is een papieren of elektronische lijst waarop kandidaten vermeld staan die door mensen verkozen kunnen worden door op hen te stemmen. Enkel wie op een kandidatenlijst vermeld staat, kan dus verkozen worden bij de verkiezingen.

    Om als kandidaat op een lijst te staan, dient u aan een aantal voorwaarden te voldoen. Bovendien dient de lijst te worden voorgedragen volgens een welbepaalde procedure en rekening houden met welbepaalde data en afspraken.

=> Om verkiesbaar te zijn moet u dus niet noodzakelijk een politieke partij oprichten, maar u moet wel, samen met enkele andere burgers, op een kandidatenlijst vermeld staan.

1. Verkiesbaarheid

De voorwaarden waaraan iemand moet voldoen om zich kandidaat te stellen en deel uit te maken van een lijst verschillen naargelang de verkiezingen waarvoor men zich kandidaat stelt:

Niemand mag zich kandidaat stellen voor verschillende verkiezingen die op dezelfde dag plaatsvinden.

=> U kan zich enkel kandidaat stellen voor ofwel het Europees Parlement, ofwel de Kamer van Volksvertegenwoordigers, ofwel één van de Gewest- of Gemeenschapsparlementen.

Opgelet: Kandidaten voor het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap mogen hun kandidaatstelling niet combineren met die voor de Kamer van volksvertegenwoordigers, maar wel met een kandidaatstelling voor een ander Gewest- of Gemeenschapsparlement of voor het Europees Parlement (wet 6/7/1990).

2. Aantal kandidaten nodig voor een kandidatenlijst

Het minimum en maximum aantal kandidaten per lijst verschilt naargelang de verkiezingen waarvoor u zich verkiesbaar wil stellen, en naargelang het aantal inwoners van de kieskring.

=> Het grondgebied van België is ingedeeld in kieskringen, die verschillen naargelang van de verkiezing. De kieskring waarbinnen u kandidaat bent, hangt dus af van de verkiezing waarvoor u zich kandidaat stelt.

U kunt het minimum- en maximum aantal kandidaten raadplegen voor de verkiezing van:

3. Formulieren en vereisten voor kandidatenlijst

3.1. Voordrachtsakte (van kandidatenlijst)

Een voordrachtsakte is een formulier waarmee een kandidatenlijst kan worden ingediend. Dit formulier moet ofwel getekend worden door een grote groep kiezers, ofwel door enkele aftredende leden van het Parlement waarvoor u verkozen wilt worden.
Een kiezer mag niet meer dan één voordracht van kandidaten voor dezelfde verkiezing ondertekenen.
Een aftredend parlementslid mag in dezelfde kieskring niet meer dan één voordracht van kandidaten voor dezelfde verkiezing ondertekenen.
Niemand kan een akte tot bescherming van een letterwoord of logo ondertekenen en tegelijk kandidaat zijn op een lijst die een ander beschermd letterwoord of logo gebruikt.

Ongeacht de verkiezingen gelden een aantal algemene principes waaraan een voordrachtsakte moet voldoen:

  1. Op elke voordrachtsakte moeten volgende gegevens van de kandidaten staan:
    • de naam,
      De identiteit van een kandidaat (kanditate) die gehuwd of weduw(e) is, mag voorafgegaan worden door de naam van haar (zijn) echtgenoot of overleden echtgenoot.
    • de voornamen,
    • de geboortedatum,
    • het geslacht,
    • het beroep,
    • de hoofdverblijfplaats,
    • uw rijksregisternummer.
  2. De voordrachtsakte vermeldt het letterwoord of het logo dat boven de kandidatenlijsten moet komen op het stembiljet. Het letterwoord of het logo bestaat maximum uit 18 karakters (letters, cijfers, spaties of andere tekens). Het logo mag de grafische voorstelling van de naam van de lijst zijn, bijvoorbeeld de partijnaam in drukletters, en mag geen tekeningen bevatten.
    Een logo kan er dus als volgt uitzien:
    JoePie
    KlAvErTjE 4
    Maar niet als volgt:
    J?EPIE
    Klavertje♣4
  3. 3. Op uw lijst moeten zowel kandidaat -titularissen als kandidaat-opvolgers voorkomen.
    Een kandidaat-titularis, ook wel effectief kandidaat genoemd, is een kandidaat die bij de verkiezingen rechtstreeks verkozen kan worden.
    Een kandidaat-opvolger is een kandidaat die niet rechtstreeks verkozen kan worden. Hij kan wel een verkozen kandidaat-titularis, die niet daadwerkelijk kan zetelen, vervangen.
    Niemand mag tegelijk kandidaat-titularis en kandidaat-opvolger zijn.
    (Opgelet: Voor het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap en voor het Brussels Hoofdstedelijk Parlement zijn er geen kandidaat-opvolgers.)
  4. Er moeten evenveel mannelijke als vrouwelijke kandidaten zijn, zowel onder de kandidaat-titularissen als de kandidaat-opvolgers.
    Het verschil tussen het aantal mannen en vrouwen op een lijst binnen de kandidaat-titularissen mag niet groter zijn dan één.
    Het verschil tussen het aantal mannen en vrouwen op een lijst binnen de kandidaat-opvolgers mag niet groter zijn dan één.
    Bovendien mag het verschil tussen het aantal mannen en vrouwen binnen éénzelfde lijst niet groter zijn dan één.
    De eerste twee kandidaten van elke lijst moeten bovendien van verschillend geslacht zijn. Ook onvolledige lijsten moeten deze bepalingen naleven.

    Opgelet : voor de pariteit man-vrouw is er voor de verkiezing van het Waals Parlement een speciale regeling in verband met het principe van afwisseling tussen mannen en vrouwen (het ritsprincipe)

  5. Niemand mag kandidaat zijn op verschillende lijsten voor eenzelfde verkiezing. Uw naam mag dus niet op meerdere kandidatenlijsten voorkomen.

3.2. Akte van bewilliging (van kandidatuur)

Bij elke voordrachtsakte moet een akte van bewilliging gevoegd worden.
Met deze akte van bewilliging moet elke kandidaat afzonderlijk bevestigen dat hij akkoord gaat met de kandidatenlijst zoals opgenomen in de voordrachtakte.
In hun verklaring van bewilliging verbinden de kandidaten (titularissen en opvolgers) zich ertoe, de wetsbepalingen inzake beperking en controle van de verkiezingsuitgaven in acht te nemen en deze bij de voorzitter van het kieskringhoofdbureau binnen 45 dagen na de verkiezing aan te geven. Zij verbinden er zich bovendien toe de herkomst van de geldmiddelen aan te geven en daarbij de identiteit van de natuurlijke personen die giften van 125 euro en meer hebben gedaan, te registreren.

Als de voordrachtsakte getekend wordt door kiezers, moet u op de verklaring van bewilliging drie kiezers-ondertekenaars aanduiden die de kandidatenlijst officieel kunnen overhandigen. Eén van deze drie personen dient aanwezig te zijn op de dag van de indiening. In de praktijk zal dit bijna altijd één van de kandidaten zijn.

3.3. Andere formulieren

U kan eventueel voor elk hoofdbureau (college, provincie of kanton) een getuige en een plaatsvervangende getuige aanduiden, die de vergaderingen van deze hoofdbureaus mag gaan bijwonen. Deze getuige moet kiezer zijn in de kieskring waar het bureau zetelt.

3.4. Handtekeningen

De voordracht van de volledige kandidatenlijst moet ofwel ondertekend worden door parlementsleden (geval 1), ofwel door kiezers uit de kieskring (geval 2). In het tweede geval mogen de kandidaten op de lijst ook zelf de voordrachtsakte tekenen. Deze handtekeningen tellen dan mee.

Het aantal te verzamelen handtekeningen hangt af van de verkiezingen:

Er ligt geen bepaalde datum vast vanaf wanneer kandidaten handtekeningen mogen beginnen te verzamelen. De kiezers-ondertekenaars tekenen echter voor een kandidatenlijst en niet voor de naam van de partij. Dit betekent dat de kandidaten gekend moeten zijn vooraleer handtekeningen ingezameld kunnen worden.

4. Plaats en tijdstip van kandidaatstelling

De voordrachtsakte, de verklaring van bewilliging en alle handtekeningen moeten op de juiste plaats en datum ingediend worden.

=> Er zijn altijd twee dagen voorzien voor de indiening. Aan nieuwe partijen/lijsten raden wij aan om op de eerste dag te gaan. Zo hebben zij bij eventuele fouten nog een dag tijd om hun formulieren te verbeteren.

De kieswet laat toe om op elektronische wijze de kandidatenlijsten in te dienen, alsook om handtekening (zowel van kandidaten als van kiezers) via elektronische weg te verzamelen.
De FOD Binnenlandse Zaken stelt hiervoor een online hulpmiddel ter beschikking, MARTINE, waarmee al deze handelingen op elektronische wijze kunnen worden verricht. Indien u uw voordracht elektronisch wil doorsturen, is het verplicht dit hulpmiddel gebruiken.